منظور از ضربان قلب چیست و چگونه کار می‌ کند؟

از نظر ساختار و عملکرد، قلب از جمله دقیق‌ترین و حساس‌ترین ارگان‌های بدن محسوب می‌شود که حفظ سلامتی آن در طول زندگی بسیار مهم است. با آگاهی از اینکه منظور از ضربان قلب چیست، می‌توانید مرحله یک ضربان قلب را نام ببرید و سلامت قلب خود را نظارت کنید. در ادامه این مطلب قصد داریم با استفاده از جدیدترین اطلاعات پزشکی، بررسی کنیم که کار قلب چیست و همچنین چگونگی کارکرد قلب و شکل گیری یک ضربان قلب را توضیح دهیم؛ با ما همراه باشید.

ساختار مکانیکی و الکتریکی قلب؛ کار قلب چیست؟

در درون عضله قلب چهار فضای خالی تعبیه شده است. دو اتاقک به هم متصل در سمت راست و دو اتاقک به هم پیوسته در سوی چپ. اتاقک‌های بالایی را دهلیز و پایینی‌ها را بطن می‌نامند. دیواره عضلانی دهلیزها به مراتب نازک‌تر از دیواره عضلانی بطن‌ها است و ضخامت عضلانی در سمت چپ قلب نیز بیش از سوی راست قلب است. خون در هنگام ورود به قلب، ابتدا اقامت کوتاهی در دهلیز دارد و سپس به بطن هدایت و در نهایت با انقباض و فشرده شدن بطن‌ها به خارج قلب رانده می‌شود. بین هر دهلیز و بطن، دریچه‌هایی تعبیه شده که می‌بایست در زمان مناسب باز و بسته شوند. در درگاه خروجی بطن‌ها نیز دریچه‌هایی کنترل عبور خون را به عهده دارند. با هر ضربان، هر دو سوی قلب از خون لبریز و تهی می‌شوند اما با این تفاوت عمده که در سوی راست قلب خون کم اکسیژن و لبریز از گاز کربنیک و در سوی چپ، خون تازه پر اکسیژن جاری است. در دوران جنینی و تا قبل از تولد، به دلایل خاص فیزیولوژیکی که از موضوع بحث ما خارج است، این دو طرف دهلیز و بطن به یکدیگر راه دارند اما بعد از تولد، با دیواره‌ای از هم جدا شده و در نتیجه خون لبریز از اکسیژن با خون پالایش نشده مخلوط نخواهد شد. خون پس از گردش در بدن و انتقال اکسیژن به بافت‌ها و ارگان‌ها، از طریق سیاهرگ‌ها به طرف قلب بازگردانیده می‌شود و پس از ورود به نیمه راست قلب و عبور از «دریچه سه لتی» به بطن راست منتقل و از آنجا با عبور از «دریچه ریوی» به داخل ریه‌ها پمپ می‌شود. در طی عبور خون از ریه، گاز کربنیک از خون جدا و از طریق تنفس خارج شده و اکسیژن به خون افزوده می‌شود. این خون شاداب و حیات بخش، پس از خروج از ریه وارد دهلیز چپ قلب شده و با عبور از دریچه میترال وارد بطن چپ می‌شود که از آنجا پس از باز شدن دریچه آئورت، وارد سرخرگ اصلی بدن شده و همه بدن را سیراب می‌کند.

مراحل ضربان قلب به ترتیب

با توجه به مفاهیم عنوان شده، مراحل ضربان قلب به ترتیب که در هر دو سوی قلب و به شکلی دقیق و تنظیم شده صوت می‌گیرند، به شرح زیر هستند:

انبساط عضله قلب، ورود خون به دهلیز و انتظاری کوتاه پشت دریچه بسته دهلیز.
باز شدن دریچه و رانده شدن خون با فشار به داخل بطن زمانی که دریچه‌های خروجی بطن بسته هستند.
بسته شدن دریچه بین دهلیز و بطن.
انقباض عضله بطن و پمپ شدن خون به خارج از قلب آنگاه که درگاه‌های خروجی بطن باز شده‌اند.
انبساط مجدد عضله قلب و آمادگی برای پر شدن از خون و آغاز سیکل بعد.

عضله قلب چگونه کار می‌کند ؟

پس از آگاهی از اینکه کار قلب چیست، سوال مهم این است که عضله قلب چگونه کار می‌کند و چه چیزی باعث تناسب و تناوب بسیار دقیق در انبساط و انقباض به موقع و هماهنگ عضله قلب می‌شود؟ پاسخ را باید در نقطه‌ای در دهلیز راست، آنجا که گروهی از سلول‌های خاص دور هم تجمع کرده‌اند، جستجو کرد. این گروه تخصص یافته سلول در اصطلاح گره سینوسی دهلیزی نامیده می‌شوند. گره‌ای که به واقع گره گشای معمای کارکرد قلب است.

در این نقطه به واسطه عملکرد خاص این سلول‌ها، در طی هر سیکل قلب، یک جریان الکتریکی بسیار ظریف شکل می‌گیرد. این جریان الکتریکی با انتشار به سلول‌های مجاور در دهلیز باعث انقباض عضله دهلیز و همچنین با انتقال به گره دیگری در بین دهلیز و بطن و از آنجا از طریق یک رشته فیبرهای بسیار تخصص یافته به بطن‌ها، باعث انقباض بطن‌ها می‌شود. با اتمام این جریان الکتریکی، قلب در حالت آرامش قرار می‌گیرد و سپس جریان الکتریکی مجددی آغاز و سیکل دیگری شروع می‌شود. در هر ضربان قلب، زمان، سرعت و محل شروع این جریان الکتریکی و همچنین چگونگی و مسیر انتشار و انتقال آن به عضلات دهلیز و بطن، تضمین کننده کارکرد صحیح الکتریکی و مکانیکی قلب خواهد بود. قلب باید قادر باشد در هر ضربان و هر لحظه سرعت و قدرت هر تپش را بسته به نیاز بدن در آن لحظه تنظیم کند و بدین لحاظ مجموع عملکرد قلب توسط مغز و سیستم عصبی خودکار و همچنین هورمون‌های متعددی در بدن با دقت بسیار تنظیم و کنترل می‌شود. گر چه میزان الکتریسیته‌ای که در قلب با هر ضربان تولید و هدایت می‌شود، بسیار کوچک است اما می‌توان این فعالیت الکتریکی را ثبت کرد. به یقین خوانندگان محترم این نوشتار با آنچه «نوار قلب» نامیده می‌شود، کم و بیش آشنا هستند. نوار قلب در واقع الکتروکاردیوگرام یا ثبت عملکرد الکتریکی قلب است که فرایند آغاز جریان الکتریکی در گره سینوسی، انتشار آن به دهلیز و بطن و سپس اتمام جریان الکتریکی تا شروع جریان بعدی را ثبت می‌کند. به طور معمول، این جریان الکتریکی بسیار منظم و ریتمیک است ولی در مواردی این ریتم دستخوش بی‌نظمی می‌شود که چنین شرایطی به اصطلاح آریتمی «arrhythmia» نامیده می‌شود. حال که بررسی کردیم منظور از ضربان قلب چیست و می‌توانید به خوبی مرحله یک ضربان قلب را نام ببرید، در نوشتار آتی به اختصار به موارد شایع بی‌نظمی‌های ضربان قلب خواهیم پرداخت.

ضربان قلب بالا چیست؟

برای یک فرد بالغ ضربان قلب بین 60 تا 100 عدد در دقیقه، ضربان عادی تلقی می‌شود. بنابراین، هر ضربانی بالای 100 بار در دقیقه، در زمان استراحت، تحت عنوان ضربان قلب بالا تلقی شده و بهتر است در چنین مواردی به پزشک مراجعه نمایید.

ضربان قلب پایین چیست؟

ضربان قلب پایین که به آن برادی‌کاردی یا کندتپشی نیز گفته می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که قلب شما فاصله زمانی بین هر ضربان را افزایش داده و ضربانتان کم‌تر از 60 بار در دقیقه باشد. ضربان قلب پایین در برخی افراد یک بیماری و شرایط پزشکی به حساب آمده و برای برخی دیگر کاملا عادی است. به عنوان مثال، اکثر ورزشکاران ضربانی پایین‌تر از 60 بار در دقیقه دارند و این مسئله به تناسب اندام و سلامت قلبشان مربوط می‌شود. این درحالی است که کندتپشی در برخی دیگر از افراد با اختلال کار سیستم الکتریکی قلبشان مرتبط خواهد بود که در این موارد مراجعه به پزشک حتما توصیه می‌شود.